آزمایش FBS چیست؟

اگر بخواهیم به زبان ساده توضیح دهیم، آزمایش FBS (Fasting Blood Sugar) میزان گلوکز موجود در خون را پس از حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌کند. گلوکز منبع اصلی انرژی برای بدن است و سطح آن در خون باید در محدوده معینی قرار داشته باشد تا عملکردهای حیاتی بدن به‌درستی انجام شوند.

این آزمایش به پزشکان کمک می‌کند تا سطح قند خون را ارزیابی کرده و در صورت وجود هرگونه ناهنجاری، اقدامات لازم را انجام دهند. هرگونه اختلال در سطح گلوکز خون می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در متابولیسم بدن باشد. آزمایش FBS برای شناسایی این اختلالات به‌ویژه در مراحل اولیه بسیار مفید است.

در جدول زیر، اطلاعات کلی درباره آزمایش FBS، میزان نرمال آن، دلایل بالا یا پایین بودن قند خون ناشتا و اهمیت این آزمایش در بارداری ارائه شده است.

علت تجویز آزمایش FBS و زمان انجام آن

پزشکان ممکن است بنا به دلایل مختلفی آزمایش FBS را برای مراجعین تجویز ‌کنند؛ از جمله مهم‌ترین مواقعی که پزشک متخصص انجام این آزمایش برای بیمار واجب می‌کند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشخیص پیش‌دیابت: در افرادی که در معرض خطر دیابت هستند، این آزمایش می‌تواند به تشخیص وضعیت پیش‌دیابت کمک کند، وضعیتی که در آن سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما هنوز به محدوده دیابتی نرسیده است.
• تشخیص دیابت: یکی از اصلی‌ترین دلایل انجام این آزمایش، تشخیص دیابت نوع ۱ و ۲ است. سطح بالای قند خون ناشتا می‌تواند نشان‌دهنده وجود دیابت باشد.
• پایش درمان دیابت: برای افرادی که قبلاً تشخیص دیابت داده شده‌اند، این آزمایش به‌منظور نظارت بر کنترل قند خون و اثربخشی درمان‌ها استفاده می‌شود.
• ارزیابی ریسک بیماری‌های قلبی: سطح بالای قند خون می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش دهد؛ بنابراین، این آزمایش به‌عنوان بخشی از ارزیابی کلی سلامت قلبی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه قلب

• ارزیابی سلامت عمومی: این آزمایش بخشی از چکاپ‌های عمومی است و برای بررسی سلامت کلی افراد، به‌ویژه کسانی که در معرض خطر بیماری‌های متابولیک هستند، انجام می‌شود.
• تشخیص مشکلات دیگر: اختلالاتی مانند مقاومت به انسولین، بیماری‌های کبدی یا مشکلات هورمونی می‌توانند از طریق این آزمایش شناسایی شوند.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه کبد

چه زمانی آزمایش FBS تجویز می‌شود؟

علاوه بر علل تجویز این آزمایش، باید از مواقع مهمی که این آزمایش تجویز می‌شود نیز توجه داشته. به صورت کلی می‌توان گفت که آزمایش FBS در شرایط زیر تجویز می‌شود:

• وجود علائم دیابت: اگر فرد علائمی مانند تشنگی شدید، خستگی مفرط، کاهش وزن ناگهانی، تاری دید یا ادرار مکرر داشته باشد.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ کاهش وزن

• افراد در معرض خطر: کسانی که سابقه خانوادگی دیابت دارند یا مبتلا به بیماری‌هایی مانند چاقی و سندرم متابولیک هستند.
• چکاپ‌های منظم: به‌ویژه برای افرادی که سن آن‌ها بالای ۴۰ سال است یا سبک زندگی کم‌تحرکی دارند.

Fasting blood sugar (FBS) measures blood glucose after you have not eaten for at least 8 hours. It is often the first test done to check for prediabetes and diabetes.

ترجمه فارسی

آزمایش قند خون ناشتا (FBS) میزان قند خون را بعد از حداقل ۸ ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش معمولاً اولین آزمایشی است که برای بررسی پیش‌دیابت و دیابت انجام می‌شود.

منبع

آمادگی‌های لازم برای آزمایش FBS

مانند هر آزمایش دیگری که برای ارزیابی سلامت بدن انجام می‌شود، انجام این آزمایش نیز نیاز به آمادگی‌های خاصی دارد. توجه به این نکات برای اطمینان از دقت نتایج آزمایش FBS ضروری است:

• ناشتا بودن: حداقل ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن (به‌جز آب) خودداری کنید. این به این معناست که معمولاً آزمایش در صبح و پس از یک شب ناشتایی انجام می‌شود.
• پرهیز از فعالیت‌های بدنی شدید: از انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین در ۲۴ ساعت قبل از آزمایش خودداری کنید، زیرا می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر بگذارد.
• اجتناب از مصرف الکل و کافئین: مصرف الکل و کافئین می‌تواند نتایج آزمایش را تحت تأثیر قرار دهد؛ بنابراین، حداقل ۲۴ ساعت قبل از آزمایش از مصرف آن‌ها خودداری کنید.
• اطلاع‌رسانی درباره داروها: در صورتی که داروی خاصی مصرف می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا برخی داروها می‌توانند بر نتایج آزمایش تأثیرگذار باشند.

پیشنهاد مطالعه: آمادگی قبل از آزمایش چکاپ کامل

نحوه انجام آزمایش FBS

انجام آزمایش FBS فرایند ساده‌ای دارد که بی‌شباهت به دیگری انواع نمونه‌گیری خون نیست. آزمایش پایش گلوکز خون معمولا به‌صورت زیر انجام می‌شود:

1. نمونه‌گیری خون: یک نمونه خون از ورید (معمولاً در ناحیه ساعد) توسط تکنسین آزمایشگاه گرفته می‌شود.
2. ارسال به آزمایشگاه: نمونه خون به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا سطح گلوکز آن اندازه‌گیری شود.
3. اندازه‌گیری گلوکز: در آزمایشگاه، با استفاده از دستگاه‌های تخصصی، میزان گلوکز موجود در نمونه خون تعیین می‌شود.
4. گزارش نتایج: نتایج به پزشک معالج ارسال می‌شود تا بر اساس آن‌ها تصمیم‌گیری‌های لازم انجام شود.

محدوده نرمال و تفسیر نتایج آزمایش FBS

ابتدا باید توجه داشته باشید که بسته به هر فرد، جنسیت، سن و حتی وزن بدن او، محدوده نرمال آزمایش می‌تواند بسیار متفاوت باشد. همچنین باید توجه داشته داشت که کیت‌های آزمایشگاهی نیز گاهی ممکن است محدوده نرمال متفاوتی از یکدیگر داشته باشند. درست به همین دلیل، تصمیم‌گیری درباره نتیجه آزمایش، تنها بر عهده پزشک متخصص است.

نتایج آزمایش FBS به‌صورت میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) بیان می‌شود و تفسیر آن به شرح زیر است:

• سطح نرمال: اگر میزان گلوکز خون بین ۷۰ تا ۹۹ mg/dL باشد، نتیجه نرمال در نظر گرفته می‌شود.
• پیش‌دیابت: بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dL سطح گلوکز بین ۱۰۰ تا ۱۲۵ mg/dL نشان‌دهنده پیش‌دیابت است. این وضعیت به این معناست که فرد در آستانه ابتلا به دیابت قرار دارد و باید اقدامات پیشگیرانه انجام دهد.
• دیابت: اگر سطح گلوکز ناشتا ۱۲۶ mg/dL یا بالاتر باشد (در دو آزمایش جداگانه)، تشخیص دیابت قطعی است.

در صورتی که نتایج آزمایش نشان‌دهنده پیش‌دیابت یا دیابت باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی را برای تأیید تشخیص و تعیین برنامه درمانی مناسب توصیه کند.

تست‌های مرتبط با آزمایش FBS

برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت قند خون و تشخیص دیابت، ممکن است تست‌های زیر نیز انجام شوند:

• آزمایش HbA1c (هموگلوبین گلیکوزیله): آزمایش HbA1c میانگین سطح قند خون را در ۲ تا ۳ ماه گذشته اندازه‌گیری می‌کند و برای پایش کنترل دیابت مفید است.
• آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT): در این آزمایش، پس از اندازه‌گیری قند خون ناشتا، فرد محلولی حاوی گلوکز می‌نوشد و سپس سطح قند خون در فواصل زمانی معین (معمولاً ۱ و ۲ ساعت پس از مصرف) اندازه‌گیری می‌شود.
• آزمایش قند خون تصادفی (RBS): این آزمایش در هر زمانی از روز و بدون نیاز به ناشتایی انجام می‌شود و سطح قند خون را در لحظه اندازه‌گیری می‌کند.
• آزمایش Peptide: این تست تولید انسولین را ارزیابی می‌کند و در افتراق بین دیابت نوع ۱ و نوع ۲ کاربرد دارد.
• آزمایش Insulin Levels: میزان انسولین موجود در خون را اندازه‌گیری کرده و برای بررسی مقاومت به انسولین مفید است.

علل بالا یا پایین بودن قند خون ناشتا

سطح قند خون ناشتا می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد که این عوامل در نهایت منجر به افزایش یا کاهش آن می‌شوتد. در ادامه مهم‌ترین عللی که می‌توانند FBS را افزایش یا کاهش دهند بررسی خواهیم کرد.

علل بالا بودن قند خون ناشتا

بالا بودن قند خون ناشتا یا همان FBS را با عنوان هایپرگلیسمی می‌شناسند. از جمله دلایل هیپرگلیسمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استرس: استرس‌های جسمی یا روانی می‌توانند با ترشح هورمون‌هایی مانند کورتیزول، قند خون را افزایش دهند. کم‌خوابی یا بی‌خوابی نیز می‌تواند به عنوان یک عامل استرس‌زا، قند خون ناشتا را بالا ببرد.
• تغذیه نامناسب قبل از خواب: مصرف وعده‌های غذایی پرکربوهیدرات یا شیرین قبل از خواب می‌تواند باعث افزایش قند خون در صبح شود.
• مصرف داروهای خاص: برخی از داروهای خاص مانند کورتیکواستروئیدها می‌توانند سطح قند خون ناشتا را افزایش دهند.
• بیماری‌های کبدی: بیماری‌های کبدی می‌توانند متابولیسم گلوکز را مختل کنند و در نتیجه میزان قند خون را بالا ببرند.
• بیماری‌های غدد: همچنین برخی از بیماری‌های مربوط به غدد مانند پرکاری تیروئید یا سندروم کوشینگ نیز می‌توانند قند خون را بالا ببرند.
• عدم مصرف دارو یا انسولین کافی در شب: فراموش کردن یا کاهش دوز داروهای دیابت یا انسولین در شب می‌تواند منجر به افزایش قند خون ناشتا شود.
• پدیده سحرگاهی (Dawn Phenomenon): در ساعات اولیه صبح، هورمون‌هایی مانند کورتیزول و هورمون رشد ترشح می‌شوند که به کبد سیگنال می‌دهند تا تولید گلوکز را افزایش دهد. در افراد دیابتی، به دلیل کمبود انسولین یا مقاومت به آن، این افزایش گلوکز منجر به بالا رفتن قند خون ناشتا می‌شود.
• اثر سوموجی (Somogyi Effect): این پدیده زمانی رخ می‌دهد که قند خون در طول شب به دلیل مصرف بیش از حد انسولین یا داروهای کاهنده قند خون، بیش از حد کاهش می‌یابد. در پاسخ، بدن با ترشح هورمون‌های ضد انسولین مانند گلوکاگون و اپی‌نفرین، قند خون را افزایش می‌دهد که ممکن است منجر به قند خون بالای ناشتا شود.

علل پایین بودن قند خون ناشتا

زمانی که قند خون ناشتا پایین باشد، به اصطلاح گفته می‌شود که هیپوگلیسمی رخ داده است. از خطرناک‌ترین عوارض هیپوگلیسمی باید بی‌هوشی و از حال رفتن، تشنج و آسیب مغزی را نام برد. از جمله مهم‌ترین دلایل آن نیز به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• مصرف بیش از حد داروهای کاهنده قند خون: مصرف دوزهای بالای انسولین یا داروهای خوراکی دیابت بدون تنظیم مناسب می‌تواند منجر به هیپوگلیسمی (قند خون پایین) شود.
• ناشتایی طولانی‌مدت: عدم مصرف غذا برای مدت طولانی می‌تواند باعث کاهش سطح قند خون شود، به‌ویژه در افرادی که داروهای دیابت مصرف می‌کنند.
• فعالیت بدنی شدید بدون مصرف کافی کربوهیدرات: ورزش یا فعالیت بدنی سنگین بدون تأمین انرژی مورد نیاز می‌تواند قند خون را کاهش دهد.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه ورزشکاران

• مصرف الکل: الکل می‌تواند تولید گلوکز در کبد را مهار کند و منجر به کاهش قند خون شود، به‌ویژه زمانی که با معده خالی مصرف شود.
• اختلالات هورمونی: برخی اختلالات هورمونی مانند کم‌کاری غده فوق کلیوی می‌توانند باعث کاهش قند خون شوند.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ هورمونی زنان و چکاپ هورمونی مردان

اقدامات لازم در مواجهه با نتایج غیرطبیعی آزمایش FBS

در صورتی که نتایج آزمایش FBS نشان‌دهنده سطوح غیرطبیعی قند خون باشد، اقدامات زیر توصیه می‌شود؛ البته باید توجه داشته باشید که اولین و مهم‌ترین اقدام در این زمینه، کمک ‌گرفتن از پزشک متخصص است، او باید درباره بهترین راهکار درمانی به شمار مشاوره‌های لازم را ارائه دهد.

• مشاوره با پزشک: برای بررسی دقیق‌تر و تعیین علت ناهنجاری، به پزشک مراجعه کنید.
• تغییرات در سبک زندگی: رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی منظم و مدیریت استرس می‌توانند به بهبود کنترل قند خون کمک کنند.
• تنظیم داروها: در صورت نیاز، پزشک ممکن است دوز یا نوع داروهای دیابت را تنظیم کند.
• پایش مداوم قند خون: اندازه‌گیری منظم قند خون می‌تواند به شناسایی الگوهای ناهنجاری و مدیریت بهتر آن‌ها کمک کند.

پیشنهاد می کنم از بخش چکاپ کامل هم دیدن کنید.