آزمایش HbA1c چیست؟
هموگلوبین، پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که وظیفه انتقال اکسیژن در خون را بر عهده دارد. هنگامی که قند خون افزایش می‌یابد، مولکول‌های گلوکز به هموگلوبین متصل شده و ترکیبی به نام هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) را تشکیل می‌دهند. هرچه میزان قند خون بالاتر باشد، مقدار بیشتری از هموگلوبین درگیر این فرآیند خواهد شد.
از آنجایی که گلبول‌های قرمز به‌طور متوسط بین ۹۰ تا ۱۲۰ روز عمر دارند، آزمایش HbA1c مقدار هموگلوبینی که در این دوره زمانی با گلوکز ترکیب شده است را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش نشان می‌دهد که فرد در طول چند ماه گذشته چگونه قند خون خود را مدیریت کرده است؛ درست به همین دلیل، این آزمایش می‌تواند برای پزشکان و به خصوص برای پایش دیابت، بسیار مهم باشد.
جدول زیر اطلاعاتی جامع در مورد آزمایش HbA1c شامل توضیحات، رنج نرمال، تاثیرات بالا و پایین بودن آن، و اهمیت در بارداری ارائه می‌دهد.
| موضوع | توضیحات |
|---|---|
| آزمایش HbA1c چیست؟ | آزمایش HbA1c میزان هموگلوبین گلیکوزیله را اندازه‌گیری می‌کند که نشان‌دهنده میانگین قند خون در ۲ تا ۳ ماه گذشته است. |
| رنج نرمال آزمایش HbA1c | – سطح نرمال: کمتر از ۵.۷٪ – پیشدیابت: بین ۵.۷٪ تا ۶.۴٪ – دیابت: ۶.۵٪ و بالاتر |
| بالا بودن HbA1c | – دیابت کنترل‌نشده – رژیم غذایی نامناسب – عدم فعالیت بدنی – بیماری‌های مزمن کلیوی و کبدی |
| پایین بودن HbA1c | – کم‌خونی همولیتیک – خونریزی شدید – بارداری (به‌ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم) – برخی بیماری‌های خونی مانند تالاسمی |
| آزمایش HbA1c در بارداری | در دوران بارداری، به ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم، سطح HbA1c ممکن است کاهش یابد. برای تشخیص دیابت بارداری، آزمایش‌های دیگری توصیه می‌شود. |
| علت تجویز آزمایش HbA1c | ۱. تشخیص دیابت و پیشدیابت ۲. پایش کنترل قند خون در بیماران دیابتی |
| آمادگی‌های لازم برای آزمایش | برای آزمایش HbA1c نیازی به ناشتایی یا آمادگی خاصی نیست. |
| نحوه انجام آزمایش HbA1c | – نمونه‌گیری خون از ورید بازو یا نوک انگشت – آنالیز آزمایشگاهی – گزارش نتایج به صورت درصد |
علت تجویز آزمایش HbA1c و زمان انجام آن
به طور کلی می‌توان چنین گفت که این آزمایش معمولاً در دو حالت تجویز می‌شود؛ در ادامه هر یک را به صورت دقیق شرح خواهیم داد:
۱. تشخیص دیابت و پیشدیابت
مهم‌ترین دلیلی که برای تجویز این آزمایش وجود دارد، تشخیص و درمان دیابت پیش از رسیدن به مراحل حاد آن است. در همین راستا می‌توان گفت که:
- آزمایش HbA1c می‌تواند به شناسایی دیابت نوع ۱ و ۲ و همچنین پیشدیابت کمک کند.
- در صورتی که فرد در معرض خطر ابتلا به دیابت باشد (مثلاً اضافه‌وزن داشته باشد یا سابقه خانوادگی دیابت داشته باشد)، پزشک ممکن است انجام این آزمایش را توصیه کند.
The use of glycated haemoglobin, or HbA1c, has become the standard of assessing glycaemic control in patients with diabetes since the American Diabetes Association (ADA) recommended its use in 1988.
ترجمه فارسی
از سال ۱۹۸۸، انجمن دیابت آمریکا (ADA) پیشنهاد کرد که از آزمایش HbA1c (هموگلوبین گلیکوزیله) برای بررسی میزان کنترل قند خون در افراد دیابتی استفاده شود. از آن زمان، این آزمایش به روش استاندارد برای سنجش قند خون در بیماران دیابتی تبدیل شده است.
پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه کاهش وزن
۲. پایش کنترل قند خون در بیماران دیابتی
دومین دلیل اصلی برای تجویز این آزمایش، برای بیمارانی است که دیگر به دیابت دچار شده‌اند و اکنون پزشک می‌خواهد وضعیت آن‌ها را بررسی کند. در همین رابطه بد نیست به نکات زیر نیز اشاره کرد:
- برای افراد مبتلا به دیابت، آزمایش HbA1c یک ابزار مهم برای ارزیابی اثربخشی درمان است.
- در صورتی که میزان HbA1c افزایش یابد، ممکن است پزشک تغییراتی در رژیم غذایی، فعالیت بدنی یا داروهای بیمار اعمال کند.
پیشنهاد مطالعه: چکاپ هورمونی زنان و چکاپ هورمونی مردان
دفعات انجام آزمایش برای بیماران دیابتی
زمانی که فرد به دیابت مبتلا شده است، باید در فواصل زمانی معین و به صورت مرتب، این آزمایش را انجام دهد. انجام به موقع این آزمایش می‌تواند به پزشک کمک کند که با دقت و کیفیت بیشتری روند درمان را پیش ببرد. در هر سن و با هر وضعیت، تعداد دفعات انجام این آزمایش متفاوت از دیگری است:
- افراد سالم: هر ۳ سال یک‌بار برای غربالگری دیابت
- افراد مبتلا به پیشدیابت: سالیانه
- بیماران دیابتی با کنترل خوب: ۲ بار در سال
- بیماران دیابتی با قند خون کنترل‌نشده: هر ۳ ماه یک‌بار
پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه ورزشکاران
آمادگی‌های لازم برای آزمایش HbA1c
بر خلاف بسیاری از آزمایش‌های خون، برای انجام آزمایش HbA1c نیازی به ناشتایی یا آمادگی خاصی نیست. می‌توان این آزمایش را در هر ساعتی از روز انجام داد، زیرا تحت تأثیر وعده‌های غذایی اخیر قرار نمی‌گیرد. با این حال، برخی شرایط ممکن است نتایج آزمایش را تغییر دهند که باید به پزشک اطلاع داده شوند، از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری‌های خونی مانند کم‌خونی و تالاسمی
- اختلالات کلیوی یا کبدی
- مصرف برخی داروها مانند ویتامین C و E
- بارداری و تغییرات هورمونی
پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه کبد و چکاپ ویژه کلیه
نحوه انجام آزمایش HbA1c چگونه است؟
انجام این آزمایش نیز بی‌شباهت به دیگر انواع آزمایش خون نیست. به طور کلی مراحل انجام آن را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- نمونه‌گیری خون: یک نمونه خون از ورید بازو گرفته می‌شود. در برخی موارد، ممکن است از نمونه‌گیری از نوک انگشت استفاده شود.
- آنالیز آزمایشگاهی: نمونه خون در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفته و میزان هموگلوبین گلیکوزیله تعیین می‌شود.
- گزارش نتایج: نتایج آزمایش معمولاً در قالب درصد ارائه می‌شود. (در ادامه درباره آن بیشتر توضیح خواهیم داد.)
پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه قلب
محدوده نرمال و تفسیر نتایج آزمایش HbA1c
لازم است توجه داشته باشید که مقدار نرمال و محدوده طبیعی این آزمایش می‌تواند برای هر فرد متفاوت باشد. سن و جنس و شرایط زندگی و … هر فرد می‌تواند بر نتیجه این آزمایش تاثیر داشته باشد. حتی تجهیزات آزمایشگاهی و کیت‌های مختلف نیز ممکن است محدوده نرمال متفاوتی از یکدیگر داشته باشد. درست به همین دلیل، تصمیم‌گیری درباره محدوده طبیعی این آزمایش تنها بر عهده پزشک متخصص است.
به طور کلی می‌توان محدوده نرمال این آزمایش را به صورت زیر بیان کرد:
- سطح نرمال: کمتر از ۵.۷٪
- پیشدیابت: بین ۵.۷٪ تا ۶.۴٪
- دیابت: ۶.۵٪ و بالاتر
بیماران دیابتی، پزشکان معمولاً توصیه می‌کنند که سطح HbA1c زیر ۷٪ حفظ شود تا خطر عوارض کاهش یابد. البته ممکن است بسته به شرایط فردی، این مقدار متفاوت باشد.
پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه ضعف و خستگی
عوامل مؤثر بر نتایج آزمایش HbA1c
برخی از عوامل می‌توانند باعث افزایش یا کاهش کاذب میزان HbA1c شوند؛ به همین دلیل باید از آن‌ها آگاهی داشت و تا جای ممکن با مشورت پزشک متخصص، شرایط برای نتیجه‌گیری بهتر از آزمایش، مدیریت و کنترل کرد.
عوامل موثر بر افزایش HbA1c
از جمله عواملی که می‌توانند نتیجه این آزمایش را افزایش دهند، موارد زیر هستند:
- دیابت کنترل‌نشده
- رژیم غذایی نامناسب (مصرف زیاد قند و کربوهیدرات)
- عدم فعالیت بدنی
- چاقی و مقاومت به انسولین
- بیماری‌های مزمن کلیوی و کبدی
عوامل موثر بر کاهش HbA1c
همچنین، آن دسته از عواملی که می‌توانند باعث پایین آمدن نتیجه این آزمایش شوند نیز موارد زیر هستند:
- کم‌خونی همولیتیک (تخریب سریع گلبول‌های قرمز)
- خونریزی شدید
- بارداری (به‌ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم)
- برخی از بیماری‌های خونی مانند تالاسمی
تست‌های مرتبط با آزمایش HbA1c
برای تشخیص دقیق‌تر دیابت و پایش سطح قند خون، پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را نیز برای بیمار تجویز کند. از جمله آزمایش‌های مکملی که در کنار آزمایش HbA1c تجویز می‌شوند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- آزمایش قند خون ناشتا (FBS): با آزمایش fbs،سطح گلوکز خون پس از ۸ تا ۱۲ ساعت ناشتایی اندازه‌گیری می‌شود.
- تست تحمل گلوکز (OGTT): فرد پس از نوشیدن محلول قندی، میزان گلوکز خونش در فواصل مشخص اندازه‌گیری می‌شود.
- آزمایش قند خون تصادفی (RBS): سطح قند خون در هر زمان از روز بررسی می‌شود.
اقدامات لازم برای کنترل نتایج غیرطبیعی HbA1c
هرچند که تصمیم‌گیری و توصیه در این زمینه تنها بر عهده پزشک متخصص است، اما بد نیست که خود بیمار نیز اطلاعاتی درباره کاهش نتیجه بالای آزمایش خود داشته باشد. به طور کلی در صورتی که HbA1c بالا باشد، اقدامات زیر توسط پزشک متخصص توصیه می‌شود:
- رژیم غذایی سالم: شامل مصرف سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و کربوهیدرات‌های پیچیده و همین‌طور پرهیز از نوشیدنی‌های قندی و غذاهای فرآوری‌شده.
- فعالیت بدنی: شامل حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی در هفته . البته تمرینات مقاومتی برای بهبود حساسیت به انسولین.
- دارودرمانی: در صورت نیاز، پزشک داروهایی مانند متفورمین یا انسولین تجویز خواهد کرد.
- پایش منظم قند خون: که با استفاده از گلوکومتر برای اندازه‌گیری روزانه سطح قند خون انجام خواهد شد.
- مدیریت استرس: در نهایت، تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا و خواب کافی نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند.
پیشنهاد می کنم از بخش چکاپ کامل هم دیدن کنید.
