جدول خلاصه بررسی آزمایش آهن خون

در این جدول، نکات کلیدی درباره آزمایش آهن خون، دلایل تجویز، گروه‌های هدف و تفسیر نتایج به‌صورت خلاصه آمده است.

در ادامه این مباحث مفصل‌تر توضیح داده شده است.

دلایل تجویز آزمایش آهن خون چیست؟

این آزمایش ممکن است به دلایل مختلف و برای افراد مختلفی تجویز شود. به طور کلی پزشک متخصص ممکن است این آزمایش را در موارد زیر برای مراجعان خود تجویز کند:

• ارزیابی کم‌خونی یا شک به کمبود آهن
• خستگی مزمن، ضعف بدون علت مشخص (🔗 چکاپ خستگی)
• سابقه‌ی خانوادگی هموکروماتوز
• پیگیری درمان کم‌خونی یا افزایش آهن
• علائم گوارشی، کبدی یا مفصلی مشکوک (🔗 چکاپ کبد)
• قبل از عمل جراحی بزرگ (برای ارزیابی ذخایر آهن)

A blood iron (Fe) test, or iron studies, is primarily prescribed to assess iron levels in the blood, which can indicate iron deficiency or iron overload. This test helps diagnose conditions like anemia and other related issues, and also monitors the effectiveness of iron treatments.

ترجمه متن

آزمایش آهن خون برای بررسی میزان آهن در بدن انجام می‌شود. این تست می‌تواند نشان دهد که فرد دچار کمبود یا زیاد بودن آهن است و به تشخیص بیماری‌هایی مثل کم‌خونی کمک می‌کند. همچنین برای بررسی تاثیر درمان‌های مربوط به آهن هم استفاده می‌شود.

منبع

همچنین معمولا افراد زیر از جمله مخاطبان هدف برای انجام آزمایش آهن خون به شمار می‌روند؛ به عبارت دیگر انجام این آزمایش برای آن‌ها مهم یا ضروری است:

• زنان باردار و شیرده: به دلیل نیاز بالای فیزیولوژیک به آهن. (🔗 چکاپ بارداری)
• کودکان و نوجوانان: زیرا در دوران رشد سریع هستند.  (🔗 چکاپ کودکان)
• سالمندان: چون که جذب ضعیف و ریسک خونریزی گوارشی دارند.  (🔗 چکاپ سالمندان)
• بیماران مزمن: بیمارانی که بیماری‌های کلیوی، کبدی، التهابی دارند و همچنین افراد با سابقه خانوادگی هموکروماتوز بیماران تالاسمی و کم‌خونی داسی‌شکل تحت ترانسفوزیون مکرر.

انواع آزمایش آهن خون

آزمایش خون انواع مختلفی دارد و هر کدام ویژگی‌های خاصی داشته و برای اهدافی جداگانه تجویز می‌شوند. برای ارزیابی دقیق وضعیت آهن، معمولاً این مجموعه‌ از تست‌ها برای بیمار انجام می‌شود:

آهن سرم (Serum Iron)

این آزمایش برای اندازه‌گیری آهن آزاد در پلاسما تجویز می‌شود. بازه‌ی نرمال این آزمایش برای آقایان در حدود ۶۰–۱۷۰ میکروگرم/دسی‌لیتر و برای خانم‌ها در حدود ۶۰–۱۵۰ میکروگرم/دسی‌لیتر است.

پیشنهاد مطالعه: mch در آزمایش خون

فریتین سرم (Serum Ferritin)

این آزمایش نیز برای بررسی پروتئین ذخیره‌کننده‌ی آهن داخل سلول‌ها تجویز می‌شود. این نوع آزمایش آهن را می‌توان معیاری برای میزان ذخایر آهن بدن دانست. بازه‌ی نرمال آن برای  آقایان ۲۴–۳۳۶ نانوگرم/میلی‌لیتر و برای خانم‌ها ۱۱–۳۰۷ نانوگرم/میلی‌لیتر است.

ظرفیت کل پیوند آهن (TIBC – Total Iron Binding Capacity)

در این نوع نیز ظرفیت سرم برای اتصال به یون‌های آهن (به‌ویژه روی پروتئین ترانسفرین) مورد بررسی قرار می‌گیرند. افزایش TIBC معمولاً در کمبود آهن و کاهش آن در افزایش آهن دیده می‌شود. بازه‌ی نرمال این نوع آزمایش آهن ۲۴۰–۴۵۰ میکروگرم/دسی‌لیت است.

پیشنهاد مطالعه: mchc در آزمایش خون

اشباع ترانسفرین (Transferrin Saturation)

در این نوع آزمایش نیز نسبت آهن سرم به TIBC بررسی می‌شود.این آزمایش نشان می‌دهد چه درصدی از ظرفیت انتقال‌دهنده‌های آهن پر شده است. بازه‌ی نرمال آن معمولا بین ۲۰–۵۰٪ است.

غلظت ترانسفرین (Serum Transferrin)

در این آزمایش آهن، اندازه‌گیری مستقیم پروتئین حامل آهن در خون بررسی خواهد شد. بد نیست بدانید که جواب آن ممکن است در اختلالات التهابی و کبدی دچار تغییر شود. همچنین در کودکان، زنان باردار و سالمندان مقادیر نرمال ممکن است کمی متفاوت باشد.

مقدار نرمال آهن و تفسیر نتایج

لازم است بدانید که مقدار نرمال این آزمایش بسته به هر شخص، جنسیت، سن و شرایط پزشکی او می‌تواند متغیر باشد. عوامل بسیاری در این میان اهمیت دارند و حتی کیت‌های آزمایشگاهی هر مرکز نیز می‌توانند بازه نرمال متفاوتی از یکدیگر داشته باشند. به همین دلیل نظردهی نهایی در این زمینه تنها بر عهده پزشک متخصص است.

تفسیر ترکیبی آزمایش آهن خون نیز به شکل زیر بیان می‌شود:

• کمبود آهن (Iron Deficiency): در آن آهن سرم پایین، فریتین پایین، TIBC بالا و اشباع ترانسفرین نیز پایین است.
• کم‌خونی التهابی (Anemia of Chronic Disease): در آن آهن سرم پایین، فریتین نرمال یا بالا و TIBC نرمال یا پایین است.
• افزایش آهن (Hemochromatosis یا بارگذاری آهن): در این مورد نیز آهن سرم بالا، فریتین بالا، TIBC پایین و اشباع ترانسفرین نیز بالا است.

پیشنهاد مطالعه: rbc در آزمایش خون

علل و نشانه‌های پایین بودن آهن خون

پایین بودن سطح آهن در بدن می‌تواند نشانه‌های مشخصی داشته باشد و همچنین به علل و دلایل مختلفی بروز دهد. در این بخش این موارد را با جزئیات بررسی خواهیم کرد:

علل پایین بودن آهن خون

مهم‌ترین دلایل پایین بودن آهن خون را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

• کمبود دریافت غذایی: رژیم‌های گیاه‌خواری شدید بدون جبران منابع گیاهی غنی از آهن.
• خونریزی مزمن: قاعدگی‌های سنگین، زخم گوارشی، هموروئید خونریزی‌دهنده، سرطان گوارش.
• جذب ناکافی: بیماری‌های روده‌ای (سلیاک، کرون)، برداشتن بخشی از معده یا روده.
• افزایش نیاز: دوران بارداری، شیردهی، رشد سریع در کودکان و نوجوانان.
• مصرف برخی داروها: آنتی‌اسیدها، مهارکننده‌های پمپ پروتون (کاهش جذب آهن).

نشانه‌های پایین بودن آهن در بدن

از جمله مهم‌ترین نشانه‌های پایین بودن آهن خون نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی مفرط، ضعف عمومی
• رنگ‌پریدگی پوست، مخاط دهان
• تنگی نفس و تپش قلب
• سرگیجه، سردرد
• شکنندگی ناخن‌ها، ریزش مو
• بی‌اشتهایی، کاهش وزن
• سندرم پاهای بی‌قرار
• مشکلات تمرکز و کاهش کارایی در کودکان
• عواقب بلندمدت نیز شامل کمبود شدید آهن می‌تواند منجر به اختلال رشد، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و مشکلات قلبی شود.

پیشنهاد مطالعه: fbs در آزمایش خون

علل و نشانه‌های بالا بودن آهن خون

درست مانند پایین بودن آهن، بالا بودن آن نیز نشانه‌های مربوط به خود را دارد. همچنین علل و دلایل بالا رفتن آهن نیز متفاوت است. در این بخش به این موارد خواهیم پرداخت:

علل بالا رفتن آهن در بدن

از جمله مهم‌ترین دلایل افزایش آهن در خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• هموکروماتوز ارثی (Hereditary Hemochromatosis): جهش در ژن HFE منجر به جذب بیش از حد آهن از رژیم غذایی.
• انتقال مکرر خون (Transfusional Iron Overload): بیماران تالاسمی ماژور، کم‌خونی داسی‌شکل.
• مصرف بی‌رویه مکمل‌های آهن: که بدون نظارت پزشکی باشد.
• بیماری‌های کبدی: مانند سیروز، هپاتیت مزمن که متابولیسم آهن را مختل می‌کند.
• بیماری‌های التهابی: در برخی موارد التهابات مزمن منجر به تغییر توزیع آهن می‌شود.

نشانه‌های بالا بودن آهن در بدن

از جمله مهم‌ترین نشانه‌های افزایش آهن و بالا بودن آن در خون باید به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی مزمن و ضعف
• درد و التهاب مفاصل
• رنگ برنزی یا خاکستری پوست («Bronze diabetes»)
• بزرگ‌شدن کبد و طحال، درد شکمی
• نارسایی قلبی، آریتمی
• دیابت (آسیب به سلول‌های پانکراس)
• اختلالات غدد درون‌ریز (هیپوتیروئیدیسم)
• خطرات بلندمدت نیز شامل آسیب کبدی پیشرفته، فیبروز و سیروز، کاردیومیوپاتی، دیابت و افزایش ریسک برخی سرطان‌ها. (🔗 چکاپ ویژه سرطان)

شرایط قبل از آزمایش آهن خون

آزمایش آهن خون مانند سایر آزمایش‌های خون از طریق خون‌گیری از ورید بازو انجام می‌شود (حدود ۵ تا ۱۰ میلی‌لیتر). پس از جمع‌آوری نمونه، پلاسما یا سرم جدا شده و مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

برای آمادگی بهتر پیش از آزمایش، رعایت نکات زیر ضروری است:

• ناشتا بودن به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش (مصرف فقط آب مجاز است، چای، قهوه و سایر نوشیدنی‌ها ممنوع هستند).
• قطع مصرف مکمل‌های آهن از ۳ روز قبل با مشورت پزشک. اگر برای چکاپ مراجعه می‌کنید و پزشک ندارید، باز هم مصرف مکمل آهن را از ۳ روز پیش قطع کنید.
• اطلاع‌رسانی درباره داروهای خاص مثل آنتی‌اسیدها یا داروهای گوارشی به آزمایشگاه یا پزشک.
• پرهیز از ورزش سنگین و فعالیت شدید در ۲۴ ساعت قبل از نمونه‌گیری.
• استراحت کافی و کنترل استرس در شب پیش از آزمایش توصیه می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: شرایط قبل از آزمایش‌ها

روش‌های کنترل و درمان عدم تعادل آهن

بهترین کار برای کاهش یا افزایش آهن در بدن، مشورت با پزشک متخصص و استفاده از نسخه‌های تخصصی اوست؛ به همین دلیل نظر نهایی را بر عهده پزشک باید گذاشت. در کنار آن ممکن است روش‌ها و راهکارها زیر نیز مفید باشند:

درمان کمبود آهن

برای درمان کمبود و افزایش آهن در بدن می‌توان از راهکارها زیر کمک گرفت:

• مکمل‌های خوراکی: سولفات فروس (Ferrous Sulfate)، فروس گلوکونات و معمولاً ۱۰۰–۲۰۰ میلی‌گرم آهن عنصری در روز.
• تزریق وریدی آهن: در موارد شدید یا عدم تحمل خوراکی (Iron sucrose، Ferric carboxymaltose).
• اصلاح رژیم غذایی: با مصرف بیشتر گوشت قرمز کم‌چرب، جگر، ماهی، تخم‌مرغ. همچنین حبوبات (لوبیا، عدس)، سبزیجات برگ‌سبز (اسفناج) و مصرف ویتامین C همراه غذا برای افزایش جذب.
• درمان علل زمینه‌ای: کنترل خونریزی، بهبود جذب در بیماری‌های گوارشی نیز راهکار دیگری است.

درمان افزایش آهن

برای کاهش سطح بالا و خطرناک آهن در بدن می‌توان از راهکارها زیر کمک گرفت:

• فلبوتومی (Phlebotomy): برداشتن ۴۰۰–۵۰۰ میلی‌لیتر خون هر ۱–۲ هفته تا رسیدن فریتین به حد مطلوب.
• شلاتورهای آهن (Chelation Therapy): دفرکسامین (Deferoxamine)، دفرازیپون (Deferasirox) برای بیماران با ترانسفوزیون مکرر.
• تعدیل رژیم غذایی: محدود کردن گوشت قرمز، غذاهای غنی‌شده با آهن و پرهیز از ویتامین C اضافی همراه غذا.
• پایش منظم: اندازه‌گیری دوره‌ای فریتین و آهن سرم هر ۳–۶ ماه نیز مهم است.

آزمایش‌های مکمل و مرتبط با آزمایش آهن

برای تشخص دقیق‌تر و بررسی‌های بیشتر سلامت بدن، پزشک متخصص ممکن است برخی از آزمایش‌های مکمل و مرتبط را نیز برای بیماران تجویز کند. از جمله این آزمایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شمارش کامل خون (CBC): برای بررسی هموگلوبین، هماتوکریت، MCV، MCH، MCHC.
• Reticulocyte Count: که نشان‌دهنده‌ی فعالیت مغز استخوان است.
• CRP و ESR: در کم‌خونی التهابی برای افتراق از کمبود آهن کمک کننده است.
• آزمایش‌های کبدی (ALT, AST, ALP): برای ارزیابی آسیب کبدی در افزایش آهن انجام می‌شود.
• MRI آهن کبد (Liver Iron Concentration): در هموکروماتوز برای سنجش دقیق بار آهن تجویز می‌شود.
• آزمایش ژنتیک HFE: در مشکوکان به هموکروماتوز ارثی تجویز می‌شود.
• بیوپسی مغز استخوان: در موارد نادر برای بررسی ذخایر آهن و علل کم‌خونی پیچیده تجویز می‌شود.

پیشنهاد می کنم از بخش 🔗 چکاپ کامل هم دیدن کنید.