جدول خلاصه آزمایش زینک (Zn)

در جدول زیر، وضعیت‌های مهم مرتبط با آزمایش زینک (Zn) به‌طور خلاصه آورده شده است تا بتوانید در یک نگاه اطلاعات اصلی را دریافت کنید.

در ادامه مقاله، هر یک از این وضعیت‌ها و نقش‌های زینک در بدن به‌طور کامل‌تر توضیح داده شده است.

چرا زینک اهمیت دارد؟

دلیل اهمیت زینک، بخاطر نقش آن در بدن است؛ به عبارت دیگر، زینک در فرآیندهای سلولی و مولکولی متعددی دخیل است. از جمله آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• نقش ساختاری در بدن: به عنوان یک فاکتور مهم در بدن، در حفظ ساختار آنزیم‌ها و پروتئین‌های حیاتی نقش مهمی را ایفا می‌کند.
• عملکرد سیستم ایمنی: برای تکامل و عملکرد صحیح سلول‌های ایمنی ذاتی و اکتسابی، به ویژه لنفوسیت‌های T، ضروری است.
• ترمیم زخم: در تکثیر سلولی، سنتز پروتئین و کلاژن، و عملکرد آنزیم‌های ماتریکس متالوپروتئیناز (MMPs) که در بازسازی بافت نقش دارند، حیاتی است.
• رشد و تکامل: برای رشد طبیعی در دوران جنینی، کودکی و نوجوانی و همچنین تکامل جنسی لازم است.
• حواس چشایی و بویایی: عملکرد صحیح گیرنده‌های چشایی و بویایی به حضور زینک وابسته است.
• سلامت پوست و مو: در حفظ یکپارچگی اپیدرم و فولیکول‌های مو نقش دارد.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه کودکان

آزمایش زینک چیست و چرا تجویز می‌شود؟

آزمایش زینک، یک سنجش آزمایشگاهی است که غلظت عنصر روی را در یک نمونه بیولوژیک، عمدتاً سرم یا پلاسمای خون، اندازه‌گیری می‌کند. در موارد خاص، ممکن است سطح زینک در آزمایش ادرار ۲۴ ساعته یا نمونه مو نیز ارزیابی شود، اگرچه تفسیر این موارد ملاحظات خاص خود را دارد.

هدف اولیه از انجام آزمایش زینک، شناسایی بیمارانی است که در معرض خطر کمبود یا (به ندرت) مسمومیت با زینک قرار دارند و همچنین کمک به تشخیص افتراقی علائم بالینی مرتبط از دیگر دلایل تجویز آن است.

آزمایش زینک برای چه کسانی تجویز می‌شود؟

پزشک معالج ممکن است در شرایط بالینی متعددی درخواست انجام آزمایش زینک را صادر نماید؛ از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• ارزیابی وضعیت تغذیه‌ای: در بیمارانی که در معرض خطر سوءتغذیه هستند (مانند سالمندان، افراد با بی‌اشتهایی عصبی، الکلیسم مزمن).
• وجود علائم مطرح‌کننده کمبود زینک: در صورتی که متخصص هر یک از این علائم زیر را در فرد شناسایی کرده باشد، ممکن است برای بررسی‌های بیشتر این آزمایش را تجویز کند:
  • اختلالات پوستی (درماتیت آکروپوستولار، آلوپسی)
  • کاهش یا از دست دادن حس چشایی (Dysgeusia) یا بویایی (Anosmia)
  • تاخیر در ترمیم زخم
  • اسهال مزمن
  • عفونت‌های مکرر (نقص ایمنی)
  • کاهش اشتها و کاهش وزن (🔗چکاپ کاهش وزن)
  • اختلالات خلقی یا شناختی
  • اختلال رشد قدی، تاخیر در بلوغ جنسی در کودکان
• پایش درمان با مکمل زینک: برای ارزیابی پاسخ به درمان در بیمارانی که مکمل زینک دریافت می‌کنند.
• شک به مسمومیت با زینک: معمولاً ناشی از مصرف بیش از حد مکمل‌ها یا مواجهه شغلی/محیطی (علائم حاد شامل تهوع، استفراغ، درد اپی‌گاستر، اسهال، سردرد و علائم مزمن نیز کمبود مس، اختلال عملکرد ایمنی هستند)

 چه بیماری‌هایی ممکن است موجب کمبود زینک در بدن شوند؟

برخی از عارضه‌ها، شرایط زمینه‌ای و همچنین بیماری‌ها، ممکن است موجب کاهش سطح زینک یا کمبود آن در بدن شوند یا اینکه این وضعیت را بدتر کنند. از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سندرم‌های سوءجذب (بیماری سلیاک، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، نارسایی پانکراس)
• بیماری‌های مزمن کبدی (سیروز)
• بیماری‌های مزمن کلیوی (به خصوص بیماران دیالیزی)
• دیابت ملیتوس کنترل نشده
• کم‌خونی داسی شکل
• سوختگی‌های وسیع
• پس از جراحی‌های دستگاه گوارش (به ویژه جراحی بای‌پاس معده)

If you are deficient in zinc, you may notice sensitivity to smell, changes in taste, and a white tongue coating and you may be prone to mouth ulcers and gingivitis – most commonly seen in people who are low in zinc in their diet. A lack of zinc in your diet can also cause recurring mouth ulcers.

ترجمه فارسی

اگر بدن شما کمبود زینک (روی) داشته باشد، ممکن است علائمی مثل تغییر در حس بویایی و چشایی، سفید شدن سطح زبان، آفت دهان یا التهاب لثه را تجربه کنید. همچنین کمبود زینک می‌تواند باعث تکرار شدن آفت‌های دهانی شود.

منبع

روش‌های انجام آزمایش زینک چیست؟

آزمایش زینک می‌تواند به چند روش انجام شود، از جمله آن‌ها باید به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش خون: متداول‌ترین روش، اندازه‌گیری زینک در سرم یا پلاسما است. این کار نیز معمولا با نمونه‌گیری از خون فرد انجام می‌شود. این روش به شکل زیر است:
• محل خون‌گیری وریدی (معمولاً ورید کوبیتال در ناحیه آرنج) با پد الکلی استریل، ضدعفونی می‌شود.
• ممکن است از تورنیکه (گارو) برای تسهیل یافتن ورید استفاده شود.
• با استفاده از سرسوزن استریل، مقدار مورد نیاز خون در لوله‌های مخصوص جمع‌آوری می‌شود. لوله‌های مورد استفاده باید فاقد آلودگی با زینک باشند (اغلب از لوله‌های با درپوش سرمه‌ای یا رویال بلو که برای سنجش عناصر کم‌مقدار طراحی شده‌اند، استفاده می‌شود).
• پس از اتمام خون‌گیری، سوزن خارج شده و با پنبه استریل محل خون‌گیری فشار داده می‌شود.
• آزمایش ادرار: دومین روش بررسی زینک در بدن، آزمایش ادرار است. برای جمع‌آوری نمونه ادرار، معمولاً نیاز به جمع‌آوری آن در طی ۲۴ ساعت در ظروف مخصوص و فاقد آلودگی با فلزات است.
• نمونه مو: این روش کمتر رایج است و تفسیر آن به دلیل تأثیرپذیری از عوامل خارجی (شامپوها، رنگ مو) و عدم وجود استاندارد دقیق، چالش‌برانگیز است.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ هورمونی زنان

آمادگی‌های لازم قبل از انجام آزمایش زینک

برای اطمینان از صحت نتایج آزمایش زینک، رعایت نکات زیر ضروری است:

• ناشتایی: غالباً توصیه می‌شود بیمار به مدت ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از خون‌گیری ناشتا باشد، زیرا سطح زینک پس از صرف غذا می‌تواند دستخوش تغییر شود. نوشیدن آب مجاز است.
• اطلاع‌رسانی داروها و مکمل‌ها: بیمار باید پزشک و آزمایشگاه را از کلیه داروها و مکمل‌های مصرفی (به خصوص مکمل‌های حاوی زینک، آهن، کلسیم و مولتی‌ویتامین‌ها) مطلع سازد. ممکن است قطع موقت برخی از آن‌ها طبق دستور پزشک ضروری باشد.
• پیروی از دستورالعمل‌های خاص: دستورالعمل‌های اختصاصی ارائه شده توسط پزشک یا آزمایشگاه باید به دقت رعایت شود.

پیشنهاد مطالعه: شرایط قبل از آزمایش

تفسیر نتایج آزمایش زینک به چه شیوه است؟

تفسیر نتایج آزمایش زینک باید توسط پزشک و در چارچوب اطلاعات بالینی کامل بیمار صورت گیرد. همچنین گاهی ممکن است محدوده نرمال این آزمایش بسته به تجهیزات آزمایشگاهی هر مرکز متفاوت از دیگری باشد.

• محدوده مرجع (Reference Range): نتایج با محدوده‌های نرمال تعیین شده توسط آزمایشگاه مقایسه می‌شوند. این محدوده‌ها ممکن است بر اساس سن، جنس و روش اندازه‌گیری کمی متفاوت باشند.
• سطوح پایین‌تر از محدوده مرجع: مطرح‌کننده کمبود زینک است. پزشک باید علل زمینه‌ای مانند دریافت ناکافی، اختلال در جذب یا افزایش دفع را بررسی کند. مدیریت شامل مشاوره تغذیه‌ای و در صورت لزوم، تجویز مکمل زینک تحت نظارت پزشکی است.
• سطوح بالاتر از محدوده مرجع: نشان‌دهنده افزایش بار زینک بدن یا مسمومیت است. علل آن باید شناسایی شود (اغلب مصرف بیش از حد مکمل) و اقدامات لازم جهت کاهش مواجهه و مدیریت عوارض صورت گیرد.
• نکته مهم: سطح زینک سرم می‌تواند تحت تأثیر شرایط حاد مانند عفونت یا التهاب (به عنوان یک واکنش‌گر فاز حاد منفی) قرار گیرد و به‌طور موقت کاهش یابد، حتی اگر ذخایر کلی بدن کافی باشد. بنابراین، تفسیر نتیجه آزمایش زینک نیازمند در نظر گرفتن وضعیت بالینی فعلی بیمار است.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ کامل

عوامل تاثیرگذار در نتیجه آزمایش زینک

عوامل متعددی می‌توانند بر غلظت زینک اندازه‌گیری شده تأثیر بگذارند؛ از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• تغییرات شبانه‌روزی (Diurnal Variation): غلظت زینک سرم در صبح اندکی بالاتر است.
• وضعیت تغذیه‌ای اخیر: مصرف غذا پیش از آزمایش می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد.
• وضعیت فیزیولوژیک: بارداری می‌تواند با کاهش نسبی زینک سرم همراه باشد.
• پاسخ فاز حاد: عفونت‌ها، التهابات و استرس‌های فیزیولوژیک می‌توانند سطح زینک سرم را کاهش دهند.
• داروها: برخی داروها مانند استروژن‌ها، کورتیکواستروئیدها، دیورتیک‌های تیازیدی و برخی داروهای ضد فشار خون.

پیشنهاد مطالعه: hb در آزمایش خون

ارتباط آزمایش زینک با پوست، مو و زیبایی

زینک (روی) یکی از ریزمغذی‌های کلیدی در حفظ سلامت پوست و مو است. کمبود این عنصر می‌تواند به شکل‌های مختلفی خود را نشان دهد:

• ریزش مو یا نازک شدن تارهای مو
• آکنه و جوش‌های پوستی به دلیل اختلال در ترمیم بافت‌ها و فعالیت بیش از حد غدد سباسه
• تاخیر در ترمیم زخم‌های پوستی
• شکنندگی ناخن‌ها و تغییر شکل آن‌ها

آزمایش زینک می‌تواند به پزشک کمک کند تا در افرادی که مشکلات پوستی یا ریزش مو دارند، کمبود این عنصر شناسایی شده و در صورت نیاز، درمان با مکمل‌های زینک یا اصلاح رژیم غذایی آغاز شود.

در آزمایشگاه دکتر صالحی چکاپی مخصوص ریزش مو در نظر گرفته شده است که در این چکاپ، فاکتورهای بسیاری از جمله کم‌خونی و کمبود ویتامین‌ها (مانند آهن، ویتامین D و زینک)، عملکرد غده تیروئید و همچنین هورمون‌های مرتبط با رشد مو بررسی می‌شوند. انجام این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا علت اصلی ریزش مو شناسایی شده و درمان مناسب برای آن انتخاب شود.

برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنم از بخش چکاپ ویژه ریزش مو دیدن کنید.