جدول راهنمای آزمایش TSH

در این جدول به طور خلاصه مهم‌ترین نکات مربوط به آزمایش TSH آورده شده است تا در یک نگاه قابل فهم باشد.

در ادامه مقاله، هرکدام از این موارد به طور کامل‌تر توضیح داده شده است.

آزمایش TSH چیست و چرا اهمیت دارد؟

TSH مخفف عبارت Thyroid Stimulating Hormone یا هورمون محرک تیروئید است. این هورمون توسط غده هیپوفیز، که در پایه مغز قرار دارد، تولید و ترشح می‌شود. وظیفه اصلی TSH، تحریک غده تیروئید برای تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی، یعنی تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) است. این دو هورمون نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن دارند.

عملکرد غده هیپوفیز و غده تیروئید در یک سیستم بازخورد منفی (Negative Feedback) دقیق با یکدیگر در ارتباط هستند. به این معنی که:

• زمانی که سطح هورمون‌های تیروئیدی در خون پایین باشد: غده هیپوفیز این کاهش را تشخیص داده و برای جبران آن، تولید و ترشح TSH را افزایش می‌دهد. TSH بیشتر، غده تیروئید را تحریک می‌کند تا هورمون‌های بیشتری تولید کند.
• زمانی که سطح هورمون‌های تیروئیدی در خون بالا باشد: غده هیپوفیز این افزایش را حس کرده و تولید و ترشح TSH را کاهش می‌دهد. TSH کمتر، فعالیت غده تیروئید را کاهش داده و از تولید بیش از حد هورمون جلوگیری می‌کند.

بنابراین، سطح TSH در خون، نشانگر بسیار خوبی از چگونگی عملکرد غده تیروئید و همچنین تعامل آن با غده هیپوفیز است. آزمایش TSH معمولاً اولین و یکی از دقیق‌ترین آزمایش‌ها برای ارزیابی اولیه عملکرد تیروئید محسوب می‌شود.

A TSH test measures the amount of thyroid stimulating hormone (TSH) in your blood. TSH is produced by the pituitary gland. It prompts the thyroid gland to make and release thyroid hormones into the blood.

ترجمه فارسی

آزمایش TSH مقدار هورمون محرک تیروئید (TSH) را در خون اندازه‌گیری می‌کند. این هورمون در غده هیپوفیز ساخته می‌شود و به غده تیروئید پیام می‌دهد تا هورمون‌های تیروئید را تولید و وارد خون کند.

منبع

چه زمانی پزشک انجام آزمایش TSH را تجویز می‌کند؟

پزشک شما ممکن است در شرایط مختلفی انجام آزمایش TSH را توصیه کند. برخی از شایع‌ترین دلایل عبارتند از:

• بررسی‌های غربالگری و چکاپ‌های منظم: گاهی اوقات آزمایش TSH به عنوان بخشی از آزمایش‌های چکاپ دوره‌ای و برای غربالگری اختلالات تیروئید، حتی در غیاب علائم واضح، انجام می‌شود. این امر به ویژه در افرادی که سابقه خانوادگی مشکلات تیروئید دارند یا در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها هستند، اهمیت دارد.
• ظهور علائم مشکوک به اختلالات تیروئید: اگر علائمی را تجربه می‌کنید که می‌توانند نشانه‌ای از کم‌کاری یا پرکاری تیروئید باشند، پزشک احتمالاً آزمایش TSH را برای بررسی بیشتر تجویز خواهد کرد.
• علائم کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism): خستگی مزمن و ضعف، افزایش وزن بی‌دلیل، یبوست، پوست خشک و سرد، ریزش مو، حساسیت به سرما، افسردگی، اختلالات قاعدگی در زنان، و کاهش تمرکز. (پیشنهاد مطالعه: کم کاری تیروئید)
• علائم پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism): کاهش وزن ناگهانی با وجود اشتهای طبیعی یا افزایش یافته، تپش قلب، اضطراب و بی‌قراری، لرزش دست‌ها، تعریق زیاد، حساسیت به گرما، اسهال، مشکلات خواب، و بیرون‌زدگی چشم‌ها (در بیماری گریوز).
• (پیشنهاد مطالعه: کم کاری تیروئید)
• پیگیری درمان بیماری‌های تیروئید: در افرادی که قبلاً به اختلالات تیروئید مبتلا شده‌اند و تحت درمان هستند، آزمایش TSH به طور منظم برای ارزیابی اثربخشی درمان و تنظیم دوز دارو انجام می‌شود.
• بارداری: عملکرد طبیعی تیروئید در دوران بارداری هم برای سلامت مادر و هم برای رشد و تکامل جنین بسیار حیاتی است. به همین دلیل، آزمایش TSH ممکن است به عنوان بخشی از مراقبت‌های دوران بارداری، به ویژه در زنانی که سابقه مشکلات تیروئید دارند یا علائم مشکوکی از خود نشان می‌دهند، انجام شود.
• نوزادان: آزمایش TSH معمولاً به عنوان بخشی از برنامه غربالگری نوزادان برای تشخیص کم‌کاری مادرزادی تیروئید انجام می‌شود. تشخیص و درمان زودهنگام این وضعیت برای جلوگیری از مشکلات رشد و تکامل ذهنی نوزاد ضروری است.
• برخی بیماری‌های دیگر: گاهی اوقات اختلالات تیروئید می‌توانند با بیماری‌های دیگری مانند بیماری‌های خودایمنی (مثل دیابت نوع ۱ یا آرتریت روماتوئید) همراه باشند. در این موارد نیز ممکن است پزشک آزمایش TSH را درخواست کند.

آمادگی‌های لازم برای انجام آزمایش TSH

آزمایش TSH معمولاً به آمادگی خاصی نیاز ندارد و در بیشتر موارد می‌توانید بدون ناشتا بودن و در هر ساعتی از روز آن را انجام دهید. با این حال، برای به‌دست آوردن نتیجه دقیق‌تر و جلوگیری از خطا در نتایج، رعایت چند نکته مهم توصیه می‌شود. همچنین بهتر است همیشه قبل از آزمایش با پزشک یا آزمایشگاهی که مراجعه می‌کنید، در مورد شرایط شخصی خود مشورت کنید.

نکات مهم قبل از انجام آزمایش

• ناشتا بودن: معمولاً لازم نیست ناشتا باشید، اما بهتر است حداقل ۳ ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید.
• کافئین: از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و چای چند ساعت قبل از آزمایش خودداری کنید.
• استرس و فعالیت بدنی: اضطراب، استرس، بالا رفتن از پله‌ها یا ورزش سنگین می‌تواند بر نتایج آزمایش اثر بگذارد. بهتر است قبل از نمونه‌گیری بدن در حالت آرام باشد.
• داروها:
  • اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید (به‌ویژه داروهای تیروئیدی یا هورمونی مثل قرص‌های ضدبارداری)، پزشک خود را مطلع کنید.
  • مصرف قرص تیروکسین باید ۲۴ ساعت قبل از آزمایش قطع شود.
  • مصرف مکمل‌های ویتامین (به‌ویژه بیوتین/B7) را حداقل یک هفته پیش از آزمایش متوقف کنید، زیرا می‌تواند باعث تغییر کاذب در نتیجه شود.
  • داروهایی مثل آسپیرین، آمیودارون، لیتیوم یا داروهای ضدتشنج هم ممکن است بر سطح هورمون تیروئید تأثیر بگذارند.
• بیماری‌ها:
  • اگر سابقه بیماری خاصی دارید یا اخیراً در بیمارستان بستری بوده‌اید، حتماً به پزشک اطلاع دهید.
  • در صورت ابتلا به بیماری‌های فعال مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا، بهتر است آزمایش را به تعویق بیندازید.
• بارداری: اگر باردار هستید یا احتمال بارداری دارید، این موضوع را حتماً به پزشک اطلاع دهید. محدوده نرمال TSH در دوران بارداری متفاوت است.
• جراحی و روش‌های پزشکی: حداقل تا ۲ هفته پس از هر نوع جراحی یا انجام اسکن ایزوتوپ (در آزمایش‌های رادیواکتیو) از انجام این آزمایش خودداری کنید.
• زمان انجام آزمایش: بهتر است آزمایش TSH را صبح زود انجام دهید، زیرا سطح هورمون‌ها در طول شبانه‌روز تغییرات جزئی دارند.
• تماس با حیوانات: در صورت داشتن تماس مستقیم با حیوانات خانگی یا سایر حیوانات، این موضوع را به اطلاع پرسنل آزمایشگاه برسانید.

پیشنهاد مطالعه: شرایط قبل از آزمایش‌ها

تفسیر نتایج آزمایش TSH

پس از انجام آزمایش TSH، نتایج به صورت یک عدد گزارش می‌شوند که معمولاً با واحد میلی‌واحد بین‌المللی در لیتر (mIU/L) یا میکرویونیت بین‌المللی در میلی‌لیتر (µIU/mL) بیان می‌شود. مقادیر مرجع (نرمال) برای TSH می‌تواند بسته به آزمایشگاه، روش مورد استفاده و جمعیت مورد بررسی کمی متفاوت باشد. با این حال، به طور کلی، محدوده نرمال TSH برای بزرگسالان اغلب بین ۰.۴ تا ۴.۰ یا ۴.۵ mIU/L در نظر گرفته می‌شود.

بسیار مهم است که تفسیر نتایج آزمایش TSH توسط پزشک انجام شود. پزشک با در نظر گرفتن سن، جنسیت، وضعیت سلامتی عمومی، علائم بالینی، سابقه پزشکی و نتایج سایر آزمایش‌های احتمالی (مانند سطح T4 و T3)، به یک نتیجه‌گیری دقیق خواهد رسید.

به طور کلی، نتایج آزمایش TSH را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

• TSH طبیعی (Normal TSH): اگر سطح TSH شما در محدوده طبیعی باشد، معمولاً نشان‌دهنده عملکرد طبیعی غده تیروئید است. با این حال، در برخی موارد نادر، ممکن است فرد با وجود TSH طبیعی، همچنان دارای اختلال تیروئید باشد (به عنوان مثال، در مراحل اولیه برخی بیماری‌ها یا در اختلالات هیپوفیز).
• TSH بالا (High TSH): سطح بالای TSH معمولاً نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید (Hypothyroidism) است. در این حالت، غده تیروئید به اندازه کافی هورمون‌های تیروئیدی تولید نمی‌کند و غده هیپوفیز با افزایش ترشح TSH سعی در تحریک بیشتر تیروئید دارد. شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در بزرگسالان، بیماری هاشیموتو است که یک بیماری خودایمنی محسوب می‌شود.
• TSH پایین (Low TSH): سطح پایین TSH معمولاً نشان‌دهنده پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism) است. در این وضعیت، غده تیروئید بیش از حد فعال است و مقدار زیادی هورمون‌های تیروئیدی تولید می‌کند. در نتیجه، غده هیپوفیز برای کاهش فعالیت تیروئید، تولید TSH را سرکوب می‌کند. بیماری گریوز، یکی دیگر از بیماری‌های خودایمنی، شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید است. گره‌های تیروئیدی پرکار (ندول‌های سمی) نیز می‌توانند باعث کاهش TSH شوند.

لازم به ذکر است که گاهی اوقات، به ویژه در مراحل اولیه بیماری یا در شرایط خاص، ممکن است نتایج آزمایش TSH در محدوده “کم‌کاری تیروئید تحت بالینی” (Subclinical Hypothyroidism) یا “پرکاری تیروئید تحت بالینی” (Subclinical Hyperthyroidism) قرار گیرد. در این موارد، سطح TSH غیرطبیعی است، اما سطح هورمون‌های T4 و T3 هنوز در محدوده طبیعی قرار دارد و فرد ممکن است علائم خفیفی داشته باشد یا اصلاً علامتی نداشته باشد. تصمیم‌گیری در مورد شروع درمان در این موارد به عوامل مختلفی بستگی دارد و توسط پزشک انجام می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: چکاپ ویژه خستگی

عوامل تأثیرگذار بر نتایج آزمایش TSH

علاوه بر اختلالات اولیه تیروئید، عوامل دیگری نیز می‌توانند بر سطح TSH و در نتیجه نتایج آزمایش TSH تأثیر بگذارند. آگاهی از این عوامل برای تفسیر صحیح نتایج ضروری است:

• زمان نمونه‌گیری: سطح TSH در طول شبانه‌روز دچار تغییرات جزئی می‌شود و معمولاً در اواخر شب و اوایل صبح به بالاترین حد خود می‌رسد. با این حال، این نوسانات معمولاً آنقدر قابل توجه نیستند که نیاز به زمان‌بندی خاصی برای نمونه‌گیری ایجاد کنند، مگر در موارد بسیار خاص و به توصیه پزشک.
• داروها: همانطور که قبلاً اشاره شد، برخی داروها مانند آمیودارون، لیتیوم، اینترفرون، داروهای ضد تشنج، استروئیدها و دوزهای بالای بیوتین می‌توانند بر سطح TSH تأثیر بگذارند.
• بارداری: در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه اول، به دلیل تأثیر هورمون hCG (که از نظر ساختاری شبیه TSH است)، سطح TSH ممکن است به طور طبیعی کمی پایین‌تر باشد. مقادیر مرجع TSH در دوران بارداری با مقادیر مرجع برای زنان غیرباردار متفاوت است.
• بیماری‌های شدید غیرتیروئیدی: در افرادی که دچار بیماری‌های شدید و حاد هستند (مانند سپسیس یا پس از جراحی‌های بزرگ)، ممکن است تغییراتی در سطح TSH مشاهده شود که به آن “سندرم بیماری یوتیروئید” یا “Non-thyroidal illness syndrome” گفته می‌شود. در این موارد، اختلال اولیه در خود غده تیروئید نیست.
• سن: با افزایش سن، ممکن است تغییرات جزئی در سطح TSH رخ دهد.
• استرس شدید: استرس فیزیکی یا روحی شدید نیز می‌تواند به طور موقت بر سطح TSH تأثیر بگذارد.
• اختلالات غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس: در موارد نادر، مشکلات مربوط به غده هیپوفیز (مانند تومور هیپوفیز) یا هیپوتالاموس می‌توانند منجر به تولید نامناسب TSH و در نتیجه اختلال در عملکرد تیروئید شوند. در این شرایط، ممکن است سطح TSH با وجود کم‌کاری تیروئید، پایین یا طبیعی باشد (کم‌کاری تیروئید مرکزی) یا با وجود پرکاری تیروئید، بالا یا طبیعی باشد (پرکاری تیروئید مرکزی).

آزمایش‌های مرتبط با آزمایش TSH

پس از دریافت نتایج آزمایش TSH، پزشک شما آن‌ها را بررسی کرده و با شما در مورد یافته‌ها صحبت خواهد کرد. اگر نتایج طبیعی باشند معمولاً اقدام خاصی لازم نیست. اگر نتایج غیرطبیعی باشند، پزشک احتمالاً آزمایش‌های تکمیلی را برای تأیید تشخیص و تعیین علت دقیق مشکل تجویز خواهد کرد.

این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئیدی (مانند Free T4، Total T4، Free T3، Total T3)
• اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های تیروئیدی (مانند آنتی‌بادی ضد پراکسیداز تیروئید یا Anti-TPO و آنتی‌بادی ضد تیروگلوبولین یا Anti-TG برای تشخیص بیماری هاشیموتو، و آنتی‌بادی گیرنده TSH یا TRAb برای تشخیص بیماری گریوز)
• سونوگرافی تیروئید، یا اسکن تیروئید

پیشنهاد می‌کنم از بخش چکاپ کامل هم دیدن کنید.

امکان جدید در آزمایشگاه دکتر صالحی: تست تخصصی TSH Receptor

در کنار آزمایش رایج TSH که برای بررسی عملکرد کلی غده تیروئید انجام می‌شود، در آزمایشگاه دکتر صالحی امکان انجام تست تخصصی TSH Receptor (TRAb یا Anti-TSHR) نیز فراهم شده است.

این تست یکی از مهم‌ترین آزمایش‌ها برای تشخیص دقیق بیماری‌های خودایمنی تیروئید، به‌ویژه بیماری گریوز به شمار می‌رود. بیماری گریوز از علل اصلی پرکاری تیروئید است و تشخیص به‌موقع آن نقش کلیدی در درمان موفق دارد.

•  با اضافه شدن این آزمایش به مجموعه خدمات آزمایشگاه، بیماران می‌توانند مطمئن باشند که جدیدترین و پیشرفته‌ترین تست‌های تیروئید در اختیارشان قرار دارد.
•  این امکان باعث می‌شود پزشکان بتوانند با دقت بیشتری وضعیت بیماران را ارزیابی کرده و مسیر درمانی مناسب‌تری انتخاب کنند.

اگر پزشک شما مشکوک به بیماری گریوز باشد، می‌توانید با مراجعه به آزمایشگاه دکتر صالحی از این خدمت جدید بهره‌مند شوید.